การจำแนกสาร

1.การกรอง (filtration) ใช้แยกของแข็งออกจากของเหลว โดยที่สารนั้นต้องไม่ละลายและทำปฏิกิริยากับตัวทำละลาย ซึ่งควรใช้วัสดุให้เหมาะสม เช่น ใช้กระดาษกรองแยกผงถ่านกับเกลือแกง ใช้ผ้าขาวบางแยกน้ำมะพร้าวออกจากน้ำกะทิ

2.การตกผลึก (crystallization) ใช้แยกสารที่มีความสามารถในการละลายต่างกัน โดยนำสารมาละลายในตัวทำละลายจนอิ่มตัวที่อุณหภูมิสูง เมื่อลดอุณหภูมิ สารนั้นจะตกผลึก เช่น สารส้ม เกลือแกง

3. การสกัด

• การสกัดด้วยไอน้ำ (steam distillation) เป็นการสกัดสารที่ระเหยง่าย มีจุดเดือดต่ำ และไม่ละลายน้ำ เช่น น้ำมันหอมระเหยจากพืช โดยไอน้ำจะเป็นตัวพาน้ำมันหอมระเหย เมื่อควบแน่น น้ำมันหอมระเหยแยกชั้นกับน้ำ

• การสกัดด้วยตัวทำละลาย (solvent extraction) เหมาะกับสารที่ระเหยง่าย ตัวทำละลายต่างกันจะใช้สกัดสารต่างกัน ซึ่งตัวทำละลายต้องละลายสารได้ดีและไม่ทำปฏิกิริยากับสารที่จะสกัด เช่น การสกัดสีม่วงจากอัญชันจะใช้น้ำเป็นตัวทำละลาย การสกัดน้ำมันถั่วเหลืองจะใช้เฮกเซน

4. การกลั่น (distillation) เป็นการแยกสารที่มีสถานะเป็นของเหลว โดยอาศัยความแตกต่างของจุดเดือด สารที่มีจุดเดือดต่ำจะระเหยเป็นไอ ควบแน่น และกลายเป็นหยดน้ำออกมาก่อน

• การกลั่นแบบธรรมดา (simple distillation) ใช้สำหรับสารที่มีจุดเดือดต่างกัน 80 องศาเซลเซียสขึ้นไป ในขณะที่กลั่นตัวทำละลายจะแยกออกมา ตัวถูกละลายจะยังคงอยู่ในขวดกลั่น ทำให้ได้สารที่บริสุทธิ์

• การกลั่นลำดับส่วน (fractional distillation) ใช้สำหรับสารที่มีจุดเดือดต่างกันเล็กน้อย โดยให้ไอของสารระเหยขึ้นไปในคอลัมน์ลำดับส่วนหรือหอกลั่น ไอจะแยกออกเป็นส่วนๆตามช่วงอุณหภูมิ ทำให้สารที่มีจุดเดือดต่ำอยู่บนสุดของหอกลั่น ส่วนสารที่มีจุดเดือดสูงกว่าจะอยู่ส่วนล่าง เช่น การกลั่นปิโตรเลียม การแยกน้ำจากแอลกอฮอล์

5. โครมาโทกราฟี (chromatography) เป็นการใช้แยกสารที่มีความสามารถในการละลายและการดูดซับต่างกัน เหมาะกับสารที่มีปริมาณน้อยและไม่มีสี จากนั้นนำไปวิเคราะห์ด้วยการคำนวณหาค่า Rf

ค่า Rf (Rate of frow) เป็นค่าเฉพาะของสาร ไม่มีหน่วย และมีค่าไม่เกิน 1 และขึ้นอยู่กับชนิดของตัวทำละลายและชนิดของตัวดูดซับ

Rf = ระยะทางที่สารเคลื่อนที่ต่อระยะทางที่ตัวทำละลายเคลื่อนที่

Rf = ระยะทางที่สารเคลื่อนที่ (cm)ระยะทางที่ตัวทำละลายเคลื่อนที่ (cm)

• ค่า Rf มาก แสดงว่าสารนั้นละลายในตัวทำละลายได้ดี ถูกดูดซับได้น้อย จึงเคลื่อนที่ได้ไม่ไกล

• ค่า Rf น้อย แสดงว่าสารนั้นละลายในตัวทำละลายได้ไม่ดี ถูกดูดซับได้มาก จึงเคลื่อนที่ได้ไกล

สรุปสาระสำคัญ

• การแยกสารเป็นการแยกเพื่อให้ได้สารที่ต้องการ หรือให้สารมีความบริสุทธิ์มากขึ้น

• การใช้วิธีการแยกสารต้องเลือกให้เหมาะสมโดยคำนึงถึง สารที่ต้องการแยก และวัสดุอุปกรณ์ในการใช้